Vui nhưng...
Lễ công nhận hai danh hiệu nói trên diễn ra tại Abu Dhabi, Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất. Từ Abu Dhabi, TS Lê Thị Minh Lý, Cục phó Cục Di sản (Bộ VH-TT-DL), cho biết: Việc thẩm định di sản bảo vệ khẩn cấp khá khắt khe. Theo đó, mỗi hồ sơ được một tổ chức chuyên môn phi chính phủ và một chuyên gia độc lập đánh giá và phản biện kín. Hồ sơ ca trù được cho là đã thể hiện một ý thức về bản sắc và sự kế tục trong nghệ thuật biểu diễn, có tính sáng tạo, có một sức sống riêng... Cũng theo bà Lý, quan họ Bắc Ninh được Hội đồng chuyên môn của UNESCO đánh giá cao về giá trị văn hóa đặc biệt về tập quán xã hội, về nghệ thuật trình diễn, về kỹ thuật hát, phong cách ứng xử văn hóa, về ngôn từ và cả về trang phục...
Tuy nhiên, trước hai tin vui liên tiếp, không ít chuyên gia về di sản lại tỏ ra băn khoăn vì sự “hào phóng” của UNESCO. Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền, Viện Văn hóa nghệ thuật VN phân tích: Giá trị đặc biệt nhất của quan họ nằm ở tục kết nghĩa, nhưng ngày nay, tục kết nghĩa đã mai một gần hết. Ngày xưa, hát quan họ thì phải có các cặp liền anh - liền chị đồng niên đồng tuế, nhưng ngày nay, các cặp "cọc cạch" già - trẻ vẫn cứ túm tụm hát.
 "Đây chỉ là sự khích lệ của thế giới. Xét cho cùng, danh hiệu chỉ là cái vỏ bề ngoài. Cần tỉnh táo". Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền, Viện Văn hóa nghệ thuật  |
|
Cơ chế "kết nghĩa" trong quan họ không còn nên người ta chỉ hát để diễn, hát để kiếm tiền, và cũng vì chỉ để kiếm tiền nên nghệ thuật cũng bị phai nhạt (quan họ là lối hát đối đáp nhưng không ít các canh quan họ đều thiếu vắng các "liền anh" - PV). Thế nên, trên thực tế, "cho dù quan họ luôn được thực hành trong các hoạt động văn hóa, xã hội của cộng đồng hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang (theo nhận định của hội đồng chuyên gia UNESCO), song thương mại hóa là xu thế không thể tránh khỏi”.
|
Theo website của UNESCO, đợt công nhận di sản vào danh sách Di sản đại diện của nhân loại năm nay có 111 hồ sơ đề cử từ 34 quốc gia. Kết quả có 76 di sản được ghi nhận là Di sản đại diện của nhân loại, mà quan họ là một trong số đó. Trong khi đó, có 15 hồ sơ của 9 quốc gia đăng ký vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp và 12 ứng viên đã lọt vào vòng chung kết, trong đó có ca trù của VN. Ngoài ra, Chính phủ VN cũng vừa đệ trình hồ sơ Hội Gióng vào danh sách Di sản đại diện của nhân loại và hồ sơ hát xoan vào danh sách Di sản phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp cho đợt xét vào năm 2010. |
GS - TS Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật dân gian VN cũng dè dặt khi bày tỏ quan điểm trước việc quan họ được UNESCO vinh danh, bởi theo ông, bấy lâu nay, quan họ đã trở nên "méo mó" trước cơ chế thị trường.
“Hậu” danh hiệu
Đại diện Cục Di sản cho biết: "Kế hoạch hành động để bảo vệ ca trù được trình bày (trong hồ sơ) khá tổng thể và có tính khả thi", trong đó có những biện pháp như: nâng cao nhận thức về ca trù để ca trù có thêm nhiều công chúng, có thêm vị thế trong xã hội bởi vì nó đã từng bị quên lãng từ những năm 50 - 80 thế kỷ trước, hỗ trợ các nghệ nhân lớn tuổi tham gia truyền dạy và khuyến khích những ca nương, kép đàn trẻ học hỏi, kêu gọi sự ủng hộ và hỗ trợ từ các cơ quan nhà nước, cá nhân...
Thế nhưng "danh hiệu không thể đảm bảo cho sức sống của di sản nếu nó không được gìn giữ đúng cách" - nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền nói. Theo ông Hiền, nguy cơ ca trù bị mai một vẫn rất cao vì ca trù là thể loại nghệ thuật không những khó hát mà còn rất khó nghe, đòi hỏi trình độ cao từ cả người thể hiện lẫn người thưởng thức. Thế nhưng hiện nay, ca trù chỉ còn một vài nghệ nhân cao tuổi còn giữ được một số lề lối, bài bản. Trong khi đó, hầu hết các đào nương trẻ, các câu lạc bộ, trung tâm ca trù, dù ít nhiều được hỗ trợ, nhưng vẫn thật khó để có đủ tài năng, trình độ theo kịp các cụ Đẹ, cụ Chúc, cụ Quách Thị Hồ... Do vậy, nguy cơ thất truyền những bài bản, thể cách của ca trù xưa sau khi ca trù được UNESCO vinh danh, vẫn được đặt ra như một thách thức không dễ gì giải quyết...
Y Nguyên
Bình luận (0)