Vì sao Ukraine đang đối mặt thách thức huy động binh sĩ?

Khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine vào ngày 24.2.2022, hàng ngàn người tình nguyện viên đã xếp hàng bên ngoài các trung tâm tuyển quân để đăng ký. Nhiều người trong số đó đến nay đã thiệt mạng hoặc bị thương, và chính quyền Kyiv đang nhanh chóng tìm cách mộ quân thay thế, thường ra lệnh những người không có mong muốn cũng như không được đào tạo nhập ngũ. Kết quả là ngày càng có nhiều nam giới trong độ tuổi chiến đấu tìm cách trốn tránh quân dịch, theo tờ The Wall Street Journal ngày 23.3.

Cho đến nay, Kyiv đã cố gắng bổ sung hàng ngũ thường xuyên và phần lớn đã thành công trong việc kìm hãm cuộc tấn công dữ dội kéo dài nhiều tháng của Nga ở miền đông khi Ukraine đang chờ hàng chục ngàn binh sĩ mới để tiến hành cuộc phản công lớn vào mùa xuân.

AFP

Tuy nhiên, lượng tình nguyện viên sẵn sàng hiện nay dường như đang giảm dần, dù các cuộc thăm dò cho thấy sự ủng hộ dành cho nỗ lực quốc phòng ở Ukraine vẫn ở mức cao. Kyiv cho hay dân số Ukraine chưa bằng 1/3 dân số Nga, không tính đến hàng triệu người phải di cư kể từ khi xung đột bùng nổ.

Từ sắc lệnh động viên được gia hạn

Trong tháng trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã gia hạn một sắc lệnh động viện, khiến các quân nhân dự bị và hầu hết những người đàn ông khỏe mạnh trong độ tuổi chiến đấu đủ đều bị gọi nhập ngũ. Ông còn cảnh báo trốn nghĩa vụ quân sự là một vấn đề nghiêm trọng đối với Ukraine.

Cuộc chiến đã tàn phá quân đội chuyên nghiệp của cả Ukraine lẫn Nga. Moscow đã phản ứng vào tháng 9.2022 với việc huy động hơn 300.000 người và Tổng thống Vladimir Putin đã kêu gọi người Nga chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài.

Ukraine có quân số thường trực 260.000 người khi chiến sự bùng nổ, và khoảng 100.000 người đã thiệt mạng hoặc bị thương kể từ đó, theo ước tính của phương Tây. Quân đội Ukraine cho đến gần đây đã dựa vào lòng yêu nước để kêu gọi người dân nhập ngũ. Các quảng cáo trên truyền hình kêu gọi mọi người đăng ký nhập ngũ và "bảo vệ những gì là của bạn".

Reuters

Ngoài các chiến dịch tuyển mộ, Ukraine đang ngày càng phụ thuộc vào việc các sĩ quan mặc quân phục phát lệnh triệu tập ở nơi công cộng. Khi nhận được lệnh triệu tập ở Ukraine, công dân nước này có thể chỉ cần đến văn phòng tuyển dụng và xác nhận thông tin chi tiết của mình để chính quyền có thể cập nhật cơ sở dữ liệu của họ.

Một thanh niên 25 tuổi, giữ vị trí quản lý tại một công ty tiền kỹ thuật số ở Kyiv, trong vài tháng qua đã tránh xa các quán cà phê, nhà hàng và các không gian công cộng khác để tránh bị triệu tập. Thanh niên này nói rằng anh hiểu sự cần thiết của việc huy động nhưng tin rằng anh vẫn có thể thực hiện nghĩa vụ của mình bằng cách đóng góp một phần thu nhập mỗi tháng cho lực lượng vũ trang.

Đến tiền thưởng bị cắt giảm

Ông Ruslan Bortnik, người đứng đầu Viện Chính trị Ukraine, một viện nghiên cứu chính sách ở Kyiv, nhận định những thay đổi gần đây đã khiến nhiều người đàn ông nản lòng, không muốn tham gia chiến đấu. Trong tháng trước, quân đội đã cắt giảm tiền thưởng cho những người không ở tiền tuyến, gọi đó là một biện pháp tiết kiệm chi phí. Ngoài ra, một luật mới do ông Zelensky ký ban hành vào tháng 1.2022 đã đưa ra hình phạt khắc nghiệt hơn đối với hành vi đào ngũ và không tuân lệnh.

Đã có những vụ bê bối công khai liên quan đến việc triệu tập không phù hợp và nhiều video dường như cho thấy không ít những người đàn ông đã bị các sĩ quan phục trách động viên bị đối xử tệ vì từ chối lệnh triệu tập.

Một người khuyết tật đã bị gọi nhập ngũ ở miền tây Ukraine và được tuyên bố là phù hợp để phục vụ dù không có tay. Một người khác đã chết trên tiền tuyến trong vòng một tháng được huy động sau 10 ngày huấn luyện, theo người thân của anh này.

Trong tuần trước, các quan chức phủ nhận thông tin nhiều binh sĩ được huy động chưa qua huấn luyện đã được đưa đến trận chiến mà không được chuẩn bị, dù họ nói rằng thời gian huấn luyện quân sự đã được rút ngắn lại do xung đột.

Phớt lờ lệnh triệu tập có thể dẫn đến bị khởi tố hình sự, dù những trường hợp như thế hiếm khi bị trừng phạt. Một thợ hàn 38 tuổi ở tỉnh Dnipropetrovsk đã nhận được 5 lệnh triệu tập dù ông hiện có 3 đứa con, đang chăm sóc người mẹ bị ung thư và đang có vấn đề về sức khỏe. Ông cho hay tất cả những tình trạng đó là cơ sở để được miễn trừ và ông đang thách thức lệnh triệu tập.

Mykola Usenko, một công nhân nhà máy 33 tuổi ở cùng làng và đã được điều động vào tháng 11.2022, cho rằng tốt hơn là không nên bắt những người không muốn chiến đấu. "Có những người muốn đi mà không được gọi", anh Usenko, người đã trở về nhà trong tháng này để chăm sóc vết thương do chiến đấu.

Với những người đàn ông trong độ tuổi từ 18 đến 60 bị cấm rời khỏi Ukraine, một số ít đã dùng đến những biện pháp cực đoan để tránh nhập ngũ. Lực lượng biên phòng Ukraine thường xuyên thông báo các vụ bắt giữ và đăng tải những câu chuyện về đàn ông cải trang thành phụ nữ.

Chính quyền Kyiv cho hay 66.374 người đàn ông đã rời khỏi đất nước vào năm 2022 bằng cách sử dụng các tài liệu cho phép các tình nguyện viên và nhân viên cứu trợ nhân đạo rời khỏi đất nước, miễn là họ quay lại trong một khoảng thời gian nhất định. Trong đó có 9.300 người đã không quay trở lại, theo The Wall Street Journal dẫn các số liệu.

Nhiều kế hoạch bỏ trốn

Có nhiều kế hoạch khác nhau đã giúp những người đàn ông bỏ trốn, thường tiêu tốn hàng ngàn USD. Một người gốc Kyiv (37 tuổi) đã rời Ukraine vào tháng 2 sau khi trả gần 10.000 USD cho ba kế hoạch khác nhau. Ông từng sở hữu một doanh nghiệp nhỏ bán phụ tùng xe hơi ở thủ đô Ukraine nhưng cho hay doanh nghiệp đã sụp đổ khi xung đột bùng nổ.

Người đàn ông trên cho hay lần đầu tiên ông trả 2.500 USD để mua thẻ sinh viên của một trường đại học ở Warsaw (Ba Lan) và một suất chính thức tham gia một trong các khóa học của trường. Tuy nhiên, một ngày sau khi ông nhận được thẻ vào tháng 9.2022, giới chức Ukraine cho biết họ không còn cho phép các nam sinh rời khỏi đất nước.

Một người bạn của ông có một người quen làm việc tại văn phòng phụ trách nhập ngũ, và ông đã trả cho người đó 3.000 USD để làm tài liệu liệt kê ông không đủ điều kiện nhập ngũ. Vị doanh nhân cho hay người đó đã lấy tiền của ông và không trả lời các cuộc gọi của ông.

Cuối cùng, ông cũng có được một hồ sơ liệt kê ông là một nhân viên cứu trợ tình nguyện, đi đến biên giới Ba Lan vào ban đêm và dành một giờ để thuyết phục một lính canh rằng ông không cố gắng chạy trốn trước khi được phép vào Ba Lan. "Lần đầu tiên sau một năm, tôi cảm thấy tự do, giống như cuộc sống của tôi lại thuộc về mình", vị doanh nhân nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại từ Canada, nơi ông đang xây dựng cuộc sống mới với vợ. 

Reuters

Hiện vẫn có một dòng người tình nguyện gia nhập quân đội đều đặn, và nhiều người sẵn sàng chiến đấu. Các cuộc thăm dò cho thấy sự ủng hộ của công chúng đối với nỗ lực phòng thủ của Ukraine không hề suy giảm.

Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Bortnik cho rằng thời gian có thể không đứng về phía Ukraine khi nước này tiếp tục có nhiều binh sĩ tử trận và sự bất mãn về các điều kiện dành cho binh lính ngày càng tăng. "Khuyến khích tài chính đã biến mất. Một số người đang nghĩ: 'Tôi có thể tự mình kiếm được số tiền đó mà không phải mạo hiểm mạng sống của mình'", ông Bortnik bình luận, theo The Wall Street Journal.