Vì sao Việt Nam nhập siêu thịt?

Khách hàng lớn Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ

Số liệu của Tổng cục Hải quan cho biết trong 6 tháng đầu năm 2023 xuất khẩu thịt, phụ phẩm dạng thịt và phụ phẩm ăn được sau giết mổ của động vật đạt 68 triệu USD, tăng 38,7% so với cùng kỳ năm trước. Khách hàng nhập khẩu chính là Trung Quốc, chiếm 52% (trong đó Hồng Kông chiếm 41%), kế đến là Nhật Bản 14%, Campuchia 12% và Mỹ 7%... 

Ông Tống Xuân Chinh, Phó cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT), cho biết: Sản phẩm xuất khẩu chủ yếu là heo sữa quay đi Hồng Kông và thịt gà vào thị trường Nhật Bản. Riêng thịt gà xuất khẩu chủ yếu từ Công ty Hùng Nhơn (với sự hỗ trợ từ Tập đoàn He Heus của Hà Lan) và mới đây là Công ty CP Việt Nam.

Đinh Đan

Nếu như Công ty Hùng Nhơn xuất khẩu gà sang Nhật từ cuối năm 2017 thì đến cuối năm ngoái, Công ty CP Việt Nam mới xuất khẩu lô hàng đầu tiên sang thị trường này. Theo đánh giá của Công ty CP Việt Nam, Nhật Bản là một trong những thị trường tiềm năng và là "đích đến" của nhiều doanh nghiệp trong việc xuất khẩu các mặt hàng thực phẩm chất lượng cao. Để xuất khẩu được sản phẩm thịt sang Nhật Bản, các doanh nghiệp phải cam kết truy xuất nguồn gốc 100% toàn bộ chuỗi cung ứng từ nguồn nguyên liệu thức ăn chăn nuôi đến chế biến sản phẩm, thực hiện các tiêu chuẩn thực hành tốt nhất theo đẳng cấp thế giới như môi trường và phúc lợi động vật...

Dù tăng trưởng ấn tượng nhưng giá trị thu về từ xuất khẩu thịt còn khá khiêm tốn. Nếu so với kim ngạch nhập khẩu thịt và các sản phẩm thịt thì chỉ bằng khoảng 10% (nhập 626 triệu USD). Câu hỏi đặt ra là vì sao VN lại là nước nhập siêu sản phẩm thịt trong khi chúng ta có truyền thống chăn nuôi từ lâu đời? 

Về vấn đề này, TS Nguyễn Thanh Sơn, Chủ tịch Hiệp hội chăn nuôi gia cầm VN (VIPA), phân tích: Có hai nguyên nhân chính. Thứ nhất là giá thành chăn nuôi của chúng ta khá cao nên không thể cạnh tranh. Vì thế, VN chủ yếu vẫn nhập siêu các sản phẩm thịt rẻ hơn từ các nước. Thứ hai, các nước bảo hộ ngành chăn nuôi rất mạnh. Như Nhật Bản, để xuất hàng vào thị trường này các doanh nghiệp phải mất 4 - 5 năm đàm phán. 

Trong danh mục cả chục sản phẩm, họ chỉ cấp phép cho một vài sản phẩm có hạn sử dụng ngắn để tăng cường bảo hộ trong nước. Chính vì vậy việc xuất khẩu thịt và sản phẩm thịt ra nước ngoài là bài toán hết sức khó khăn.

Giá thành cao nhất khu vực

Vậy giá thịt heo của VN so với các nước chênh nhau như thế nào? Theo báo cáo mới đây về ngành chăn nuôi, Công ty AgroMonitor cho biết: Tính đến tháng 6.2023, giá heo hơi ở VN đang ở mức cao nhất khu vực. Cụ thể, giá heo hơi xuất chuồng của VN dao động từ 57.000 - 62.000 đồng/kg, tương đương với Lào. Trong khi các nước khác đều thấp hơn, như Trung Quốc từ 47.000 - 51.000 đồng/kg; Thái Lan từ 48.000 - 55.000 đồng/kg; Campuchia 55.000 - 56.000 đồng/kg.

Còn so với các nước có nền chăn nuôi tiên tiến như Mỹ, Canada, các nước châu Âu hay Úc thì chi phí giá thành chăn nuôi của VN còn có một khoảng cách lớn hơn do chất lượng giống của chúng ta chưa tốt, việc hao hụt từ dịch bệnh trong chăn nuôi còn cao. Bên cạnh đó, ngành chăn nuôi trong nước còn phụ thuộc vào nguồn thức ăn và thuốc thú y nhập khẩu. Trong khi đó, các nền chăn nuôi lớn đều đã vận hành theo mô hình tiêu chuẩn 3F (Feed - Farm - Food) có nghĩa từ khâu con giống và thức ăn đến quy trình chăn nuôi và chế biến thực phẩm. Đi kèm với đó là công nghệ giết mổ theo hướng nhân đạo và bảo quản hiện đại. Tại VN mới duy nhất có TP.HCM bắt đầu triển khai giết mổ heo công nghiệp từ đầu tháng 4.2023, còn lại hầu hết vẫn giết mổ thủ công. Đây là minh chứng cụ thể nhất cho thấy vì sao VN rất khó xuất khẩu thịt heo ra nước ngoài.

Ngoài các yếu tố thị trường, theo quy định của Tổ chức Thú y thế giới (OIE), để xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi thì cần thiết phải có vùng chăn nuôi an toàn dịch bệnh. Tuy nhiên, ở VN hiện thiếu quy hoạch đất cho ngành chăn nuôi dù lĩnh vực này đóng góp tới 24% giá trị trong lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp. Mới đây, Hội Chăn nuôi VN, Hiệp hội chăn nuôi gia cầm VN và Hiệp hội chăn nuôi gia súc lớn VN phải đồng đứng đơn kiến nghị Bộ TN-MT xem xét bổ sung danh mục đất cho chăn nuôi vào luật Đất đai sửa đổi. 

Theo các hiệp hội này, nếu không có quy định rõ trong luật thì hôm nay chính quyền cấp cho trang trại, ít lâu sau lại cấp cho dân đến ở xung quanh hoặc xây dựng công trình công cộng khác và cơ sở chăn nuôi bỗng dưng trở thành vi phạm các điều kiện, phải di dời. Cứ thế thì không bao giờ chúng ta có được ngành chăn nuôi phát triển bền vững và người chăn nuôi thì lúc nào cũng nơm nớp, không dám đầu tư.

Chính vì vậy, theo các chuyên gia, để ngành chăn nuôi phát triển và hướng tới xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi động vật cần đầu tư rất nhiều từ con giống đến quy hoạch đất đai. Chăn nuôi là lĩnh vực cần rất nhiều vốn, và nhà nước cần có thêm cơ chế hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp nội địa vì nếu không cũng chỉ có các doanh nghiệp chăn nuôi FDI mới đủ sức vươn ra thị trường thế giới.