Việt Nam chuyển đổi thế nào để thích ứng với thỏa thuận xanh châu Âu?

Làn sóng doanh nghiệp xanh mạnh mẽ chưa từng có

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký công điện số 17 về việc tích cực, chủ động triển khai các giải pháp thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, sản xuất và tiêu dùng bền vững, thương mại bền vững đáp ứng các chính sách xanh của Liên minh châu Âu (EU).

ẢNH: VG

Công điện nêu rõ: Những năm gần đây, hợp tác quốc tế giữa Việt Nam và EU được đẩy mạnh góp phần thúc đẩy thương mại và tăng trưởng kinh tế theo hướng bền vững. EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ 3 của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu đạt 51,66 tỉ USD trong năm 2024, tăng 18,5% so với năm 2023 và là đối tác Việt Nam luôn đạt thặng dư thương mại cao.

Với tác động tích cực có ý nghĩa của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), triển vọng xuất khẩu sang thị trường EU ngày càng lớn mạnh, kéo theo đó là triển vọng thu nhập gia tăng của hàng chục triệu lao động tham gia chuỗi sản xuất, góp phần thúc đẩy tăng trưởng, hướng đến nền kinh tế xanh, tuần hoàn tại Việt Nam.

Mặc dù vậy, các doanh nghiệp đang đối mặt những thách thức mới đến từ các chính sách xanh của EU. Năm 2020, Ủy ban châu Âu đã thông qua Thỏa thuận xanh với mục tiêu giảm 55% lượng phát thải ròng vào năm 2030 so với năm 1990 và đạt trung hòa carbon vào năm 2050.

Nhằm hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, đẩy mạnh xuất khẩu và chuỗi bền vững đáp ứng các quy định, chính sách xanh của EU cũng như các cam kết phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn, biến đổi khí hậu của Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các Bộ trưởng, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành, chủ tịch hiệp hội ngành hàng cần nhanh chóng có những giải pháp trọng điểm, trọng tâm. Trong đó, chú ý hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, từ hướng dẫn xây dựng báo cáo phát triển bền vững, thực hành ESG đến áp dụng mô hình bền vững, tuần hoàn. Rà soát, nghiên cứu các chính sách xanh tại Thỏa thuận xanh châu Âu để kịp thời phổ biến, hướng dẫn và hỗ trợ doanh nghiệp.

"Về lâu dài, việc chủ động chuyển đổi xanh một cách đồng bộ và toàn diện tạo ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, mở rộng thị trường sản phẩm xanh, bền vững nhiều tiềm năng", Thủ tướng nêu.

Thực tế, cuộc chuyển đổi xanh đang ngày càng lan rộng và chuyển động mạnh mẽ trên khắp cả nước, từ khối doanh nghiệp tới các địa phương. Những mô hình liên kết giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, doanh nghiệp với địa phương ngày càng đa dạng và phổ biến.

Đơn cử, tháng 9.2024, lần đầu tiên trên thị trường Việt Nam diễn ra sự kiện đặc biệt: Một hãng taxi điện "nhỏ tuổi" nhất trên thị trường - GSM - gặp gỡ hơn 50 doanh nghiệp vận tải hành khách "lão làng" để bàn câu chuyện bắt tay chuyển đổi phương tiện xanh. Tại đây, câu nói của ông Nguyễn Ngọc Đồng, Tổng giám đốc Công ty TNHH Đồng Thúy (đơn vị vận hành hãng Lado Taxi) đã để lại ấn tượng sâu sắc với mọi người: "Tôi vẫn nói vui với các doanh nghiệp là cứ chuyển đổi đi, lỗ tôi chịu vì tôi quá tự tin vào khả năng tiết kiệm chi phí của xe điện VinFast”. Lado Taxi là một trong những thương hiệu taxi đã tiên phong cam kết chuyển đổi 100% dàn xe xăng sang xe điện với 1.100 chiếc vào cuối năm 2024, sau khi ghi nhận những lợi ích vượt trội về kinh tế mà những chiếc xe xanh mang lại.

Lado Taxi là một trong số rất nhiều doanh nghiệp dịch vụ vận tải ở Việt Nam đã và đang chuyển sang sử dụng xe điện. Có đơn vị thậm chí còn mạnh tay mua và thuê tới 5.000 xe nhằm thay thế dần tiến tới là toàn bộ đội xe xăng hiện hữu. Mới nhất, ngay khi dòng xe buýt thuần điện VinFast Green Bus 8 vừa được công bố, Transerco và Bảo Yến đã "chốt đơn" hàng trăm chiếc, bắt đầu công cuộc chuyển đổi 100% phương tiện, lột xác hình ảnh xe buýt Hà Nội.

Cuộc cách mạng chuyển đổi xanh không chỉ dừng lại ở doanh nghiệp vận tải ô tô mà còn nhanh chóng lan rộng sang nhiều lĩnh vực khác. Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác về thúc đẩy chuyển đổi xanh toàn diện với Tập đoàn Vingroup. Trước đó, Tập đoàn FPT, Tổng công ty Điện lực dầu khí, Bệnh viện Bạch Mai, Tập đoàn Vietravel... cũng đã ký kết thỏa thuận hợp tác cùng Tập đoàn Vingroup với mục tiêu tương tự… Mới nhất, hợp tác giữa Hanoi metro với các công ty thuộc hệ sinh thái di chuyển bằng xe điện VinFast đã hình thành nên mô hình giao thông công cộng thuần điện đầu tiên của Đông Nam Á.

Có thể thấy, làn sóng doanh nghiệp chuyển đổi xanh đang xuất hiện mạnh mẽ chưa từng thấy tại Việt Nam.

ẢNH: T.N

Các địa phương đồng loạt chuyển mình

Sau những "cái bắt tay xanh" của doanh nghiệp, các địa phương cũng đồng loạt triển khai nhiều chiến dịch mạnh mẽ chuyển đổi xanh bằng cách liên kết với các doanh nghiệp. Tính đến nay, Vingroup đã ký hợp tác với gần 10 tỉnh, thành phố trên cả nước về chuyển đổi xanh, góp phần thúc đẩy mục tiêu tăng trưởng bền vững và đưa phát thải ròng về 0 vào năm 2050 như cam kết của Chính phủ.

Từ các TP lớn như Đà Nẵng, Nha Trang, Huế cho đến các tỉnh Bình Định, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Lào Cai, Bắc Giang... công cuộc chuyển đổi xanh được nghiên cứu triển khai trên toàn bộ các lĩnh vực trọng điểm gồm du lịch xanh, giao thông xanh, lối sống xanh để thúc đẩy phát triển bền vững, tăng trưởng xanh.

Không chỉ cung cấp sản phẩm là xe điện, phát triển hệ thống trạm sạc điện, Vingroup tới mỗi vùng đất còn khuyến khích các doanh nghiệp đủ năng lực tại địa phương tham gia vào chuỗi cung ứng cho các công ty trong hệ sinh thái của Tập đoàn Vingroup. Từ đó, hình thành nên những chuỗi cung ứng xanh, nhân rộng mô hình tới nhiều lĩnh vực.

Đánh giá cao tính tiên phong của các doanh nghiệp như Vingroup, PGS-TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam nhìn nhận tất cả những "cái bắt tay" xanh, những sự hợp tác mang tính chiến lược và liên hoàn các chương trình lớn nằm trong chiến dịch "Mãnh liệt tinh thần Việt Nam - Vì tương lai xanh" do Vingroup phát động và triển khai mạnh mẽ thời gian qua đã truyền được cảm hứng mạnh mẽ cho cả xã hội, đúng như tinh thần mãnh liệt.

Đầu tiên, chiến dịch mang tính chất đánh thức bởi chuyển đổi xanh là thay đổi lối sống gắn với một cuộc đua tranh đầy thách thức với thế giới, buộc phải làm. Đây là một sứ mệnh lịch sử mang tính thời đại, là nhiệm vụ có tính toàn cầu. Nó không chỉ có tầm quan trọng to lớn mà còn là mệnh lệnh sống còn đặt ra cho cả thế giới, cho tất cả quốc gia và Việt Nam không thể đứng ngoài. Chúng ta đã có những cam kết chuyển đổi xanh mạnh mẽ với cả thế giới và mục tiêu "zero carbon 2050" là một trong số đó. Tuy đi sau, chưa thực sự mạnh mẽ, song Việt Nam dám chấp nhận thách thức và hành động. Đặc biệt, Việt Nam coi thách thức đó là một cơ hội tầm lịch sử - thời đại, là động lực mạnh để tiến vượt và tiến kịp thế giới.

"Với sự kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp và người dân cùng chuyển đổi xanh, chiến dịch "Mãnh liệt tinh thần Việt Nam - Vì tương lai xanh" tuy chỉ từ quy mô doanh nghiệp nhưng cách làm giống như lời hiệu triệu đánh thức tất cả phải chung tay hành động, phải có cùng nhận thức xã hội, phải đồng lòng biến cam kết thành hành động. Quan trọng, đây không phải là chương trình mang tính phong trào, "theo trend" mà vẫn đang được duy trì và phát triển mạnh mẽ thông qua nhiều hình thức khác nhau. Có thể thấy rõ những động cơ trong từng hành động, chương trình của họ đã vượt lên rất nhiều động cơ lợi nhuận thuần túy, thay vào đó là sự cống hiến, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam, thực hiện mục tiêu phát triển xanh của cả nhân loại" - PGS.TS Trần Đình Thiên đánh giá.

Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế này, áp lực chuyển đổi xanh trên thế giới là rất lớn. Không chỉ thỏa thuận xanh châu Âu mà rất nhiều thị trường tiềm năng, thị trường lớn của Việt Nam cũng đòi hỏi yêu cầu cao về sản xuất xanh, sản phẩm xanh, sống xanh và họ đã đi trước chúng ta rất nhiều. Việt Nam cần một động lực thật mạnh, hành động ngay, hành động mạnh mà ở đó không thể chỉ là hành động đơn lẻ, đơn độc của từng doanh nghiệp mà cần sự chung tay của cộng đồng DN ở tất cả lĩnh vực, của mỗi người dân.

"Doanh nghiệp cần sự ủng hộ, phối hợp của chính quyền địa phương, của Trung ương để thực hiện các chương trình chuyển đổi xanh, trong từng lĩnh vực như giao thông xanh, đô thị xanh, công nghiệp xanh, du lịch xanh... Mô hình doanh nghiệp liên kết với doanh nghiệp trong chuỗi, doanh nghiệp liên kết với địa phương là rất đáng hoan nghênh và cần được nhân rộng. Không phải chỉ chuyển đổi một khâu, một ngành để đáp ứng đủ điều kiện cho xong, mà phải thực chất chuyển đổi từ gốc, chuyển đổi toàn bộ trong mọi hoạt động hàng ngày. Nếu người này làm, người kia không làm, ngành này làm, ngành kia không làm thì thách thức hiện ra ngay. Nếu không chung tay thì chẳng có ai nhận được lợi ích và thách thức có thể đè bẹp tất cả" - PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.